Gluais

Is éard is algartam ann ná oideas do ríomhaire nó do chóras faisnéise.

Is sraith treoracha é a leanann ríomhaire chun tasc ar leith a dhéanamh. I bhfocail eile, insíonn algartam do ríomhaire conas tasc a dhéanamh: cad atá le déanamh ar dtús, cad atá le déanamh sa dara háit, agus mar sin de.

Úsáidtear halgartaim i raon leathan réimsí, go háirithe i réiteach fadhbanna. Úsáidtear halgartaim i rudaí cosúil le hinnill chuardaigh agus loingseoireacht GPS. Baintear úsáid astu freisin, mar shampla, chun cinneadh a dhéanamh maidir le cén cineál ábhair is cóir a mholadh d’úsáideoirí ar na meáin shóisialta.

Sa lá atá inniu ann, is minic a chomhcheanglaítear algartaim le hintleacht shaorga, rud a chiallaíonn gur féidir leis an algartam agus a threoracha a bheith ag athrú de shíor.

Is sraith láidir rialacha arna bunú ag an Aontas Eorpach é an Rialachán Ginearálta maidir le Cosaint Sonraí, ar a dtugtar GDPR de ghnáth. Is é a phríomhchuspóir ná rialú a dhéanamh ar an gcaoi ar cheart sonraí pearsanta a láimhseáil, ag tabhairt tús áite i gcónaí do chosaint.

Arna ghlacadh in 2016, rinne GDPR athrú as éadan ar an mbealach a chaithfidh eagraíochtaí a idirghníomhaíonn le saoránaigh AE sonraí pearsanta a bhainistiú. Baineann sé le gach gnólacht a láimhseálann sonraí de chuid saoránaigh AE, beag beann ar shuíomh geografach na gnólachta.

Príomhaidhm den GDPR is ea daoine aonair a chur ar ais i gceannas ar a gcuid sonraí pearsanta. Tugann sé teideal do dhaoine aonair rochtain a fháil ar a gcuid sonraí, míchruinneas a cheartú, agus fiú iad a scriosadh go hiomlán. D’fhéadfaí pionóis shuntasacha a ghearradh ar ghnólachtaí mura gcomhlíontar treoirlínte déine GDPR.

Is é an gréasán domhain, cosúil go meafarach leis an gcuid ollmhór báite de chnoc oighir, an chuid ollmhór den idirlíon atá folaithe ó radharc na n-inneall cuardaigh caighdeánach.

Go bunúsach, is anseo atá sonraí nach bhfuil rochtain ag an bpobal orthu. Is féidir gach rud ó shonraí cuntais bhainc, ríomhphoist phearsanta, agus córais inmheánacha corparáidí a bheith san fhaisnéis phríobháideach seo

Cuimsíonn sé formhór an idirlín, agus fanann sé as amharc, mórán mar an gcéanna le híochtar cnoc oighir faoi uisce. Níl fágtha ach blúire beag bídeach, cosúil le barr sofheicthe cnoc oighir, ar féidir le húsáideoirí idirlín é a bhrabhsáil agus innill chuardaigh é a innéacsú.

Tá an gréasán dorcha cosúil le ‘seomra ceilte’ ar líne, dofheicthe ag gnáthbhrabhsálaithe agus innill chuardaigh.

Brabhsálaithe sonracha amháin, cosúil le Tor (an ceann is coitianta a úsáidtear), a fhéadann an chuid folaithe seo den idirlíon a dhíghlasáil.

Cé go bhfuil cáil ar an ngréasán dorcha ó thaobh gníomhaíochtaí aindleathacha, ní mol do ghníomhartha neamhdhleathacha amháin é. Déanann sé óstáil freisin ar ghníomhaíochtaí dlíthiúla agus feidhmíonn sé mar bhealach slán do chumarsáid phríobháideach, mar chabhair chun ríobháideachas ar líne a fheabhsú, agus mar uirlis chun an chinsireacht náisiúnta a sheachaint. Cé go ndéantar grinnscrúdú ar a úsáid go minic, tá rochtain ar an ngréasán dorcha go hiomlán dlíthiúil in go leor tíortha.

Is fo-thacar den idirlíon é a dtugtar an gréasán domhain air, rud a chuireann lena cháil mar áit “cheilte”.

Tá bainisteoir pasfhocal cosúil le taisceadán digiteach.

Coimeádann taisceadán rudaí luachmhara faoi chosaint, agus coimeádann bainisteoir pasfhocal pasfhocail faoi chosaint.

Le bainisteoir pasfhocal, ní gá duit cuimhneamh ar do phasfhocail a thuilleadh, déanann na bogearraí duit é. Níl le déanamh ach an focal faire don chlár féin a mheabhrú.

Is é an smaoineamh gur féidir leat pasfhocail a stóráil le haghaidh roinnt cuntas úsáideora éagsúla sa chlár agus iad a aisghabháil as sin nuair a logálann tú isteach i seirbhísí níos déanaí.

Is é balla dóiteáin coimeádaí do ghléis.

Is clár nó gléas é a cheadaíonn nó a bhacann an trácht ar fad idir do ghléas agus an t-idirlíon, bunaithe ar shraith rialacha réamhshainithe.

Cuireann balla dóiteáin bac ar thrácht mhailíseach ó bheith ag dul isteach nó ag fágáil do ghléis. Mar shampla, féadfaidh sé stop a chur le trácht mailíseach, mar víris nó bagairtí eile, ó dhul isteach i do ghléas nó sonraí gléis a sheoladh chuig an idirlíon.

Ar an mbealach seo, cabhraíonn balla dóiteáin do ghléas agus do chuid comhad a choinneáil sábháilte.

Is éard atá i mbeartas príobháideachais conradh nó ráiteas faoina ndéantar do shonraí a phróiseáil.

I bhfocail eile, is doiciméad dlíthiúil é beartas príobháideachais ina gcuirtear síos ar an tslí ina ndéanann eagraíocht faisnéis phearsanta a bhailiú, a úsáid, a stóráil agus a chosaint.

Cuireann sé úsáideoirí ar an eolas faoina gcearta maidir lena bhfaisnéis agus conas na cearta sin a fheidhmiú. Go hiondúil sonraítear i mbeartais phríobháideachais an fhaisnéis a bhailítear, an tslí a bpróiseáltar í, cé leis a chomhroinntear í, agus cad chuige.

Tá beartais phríobháideachais riachtanach le haghaidh trédhearcachta, chun muinín a chothú i measc úsáideoirí, agus chun comhlíonadh na ndlíthe cosanta sonraí a chinntiú.

Déanann bogearraí mailíseacha gníomh atá socraithe ag cibé duine a chruthaigh é.

Is scáth-théarma é bogearraí mailíseacha do chláir mhailíseacha éagsúla.

Is scáth-théarma é bogearraí mailíseacha do chláir mhailíseacha éagsúla.

I measc na gcineálacha bogearraí mailíseacha tá víris, bogearraí éirice, agus earraí spiaireachta. Tá gach cineál bogearraí mailíseach deartha chun gníomhaíochtaí mailíseacha éagsúla a dhéanamh, agus an sprioc coiteann acu damáiste a dhéanamh don spriocghléas nó faisnéis íogair a ghoid.

Is é aidhm ionsaí bogearraí éirice cás gabhála gialla a chruthú.

Úsáideann coirpeach bogearraí éirice chun gléasanna agus comhaid a chriptiú nó a ghlasáil. Feidhmíonn siad seo mar ghialla. Gealltar do na gialla go scaoilfear iad mar chúiteamh ar airgead fuascailte.

Mar sin féin, ní smaoineamh maith é airgead fuascailte a íoc. Is é an chúis atá leis sin ná nach bhfuil aon ráthaíocht ann go scaoilfidh an coirpeach na gialla, agus fiú má scaoileann, d’fhéadfadh siad úsáid a bhaint as na sonraí i gcónaí nó iad a scaipeadh. Má íoctar airgead fuascailte, maoinítear an choireacht freisin.

Is cineál áitimh láidir straitéisigh é an bolscaireacht, cosúil le sruth ollmhór a bhrúnn i dtreo áirithe thú.

Is modh réamhbheartaithe, dea-eagraithe é atá dírithe ar smacht a fháil ar ghníomhartha, braistintí agus meon spriocphobail, chun tacú le cúiseanna polaitiúla nó idé-eolaíocha, go hiondúil.

Smaoinigh ar bholscaireacht mar chomhrá ceannasach, aontaobhach a chruthaítear chun tuairim an phobail a mhúnlú. Is é a chumhacht an dearadh d’aon ghnó chun na mothúcháin a ionramháíl agus dúshaothrú a dhéanamh ar chlaontaí cognaíocha, agus is minic a úsáidtear meafair agus insintí míthreoracha chun cás a chur abhaile ar dhaoine.

Go bunúsach, is cluiche ionramhála tionchair í an bholscaireacht, scéal a shnoitear go máistriúil, a shaobhann an fhírinne go minic chun a cuspóirí a bhaint amach.

Is éard is bréagfhaisnéis ann ná faisnéis a chruthaíonn nó a scaipeann daoine agus fios acu go bhfuil sé bréagach nó míthreorach.

I bhfocail eile, bíonn cuspóir le bréagfhaisnéis i gcónaí. Is í aidhm na bréagfhaisnéise go hiondúil tionchar a imirt ar thuairimí agus ar smaointe daoine.

Ní féidir le duine bréagfhaisnéis a scaipeadh de thaisme. Má scaipeann duine bréagfhaisnéis i ngan fhios nó de thaisme mífhaisnéis a thugtar air.

Is éard is calaois infheistíochta ann ná an gníomh ina mealltar daoine chun infheistíocht a dhéanamh i sócmhainn atá úsáideach don choirpeach.

Is é aidhm an choirpigh do chuid airgid a fháil. Féadfaidh siad é seo a dhéanamh trí, mar shampla, do chuid airgid a infheistiú i scéim infheistíochta atá cruthaithe acu ach nach bhfuil ann i ndáiríre.

Is iad príomhthréithe camscéimeanna infheistíochta airgead éasca a ghealladh agus a chur ina luí ort go mbeidh caill ort mura ngníomhaíonn tú láithreach.

Is éard atá i gceist le cibearshláinteachas ná cleachtais mhaithe cibearshlándála a dhéanamh mar ghnáthamh.

Is ionann an chibearshláinteachas agus sláinteachas sláinte: tú féin agus iad siúd atá thart timpeall ort a choinneáil sábháilte trí ghnáthaimh.

Mar shampla, ciallaíonn cibearshláinteachas do ghléasanna a nuashonrú go rialta agus do phasfhocail a úsáid go slán.

Is féidir leat do chibearshlándáil féin a neartú le dea–chibearshláinteachas.

Tá claonadh dearbhaithe cosúil le péire spéaclaí ildaite a chuireann dath ar gach rud a fheiceann tú.

Is bearna chognaíoch é ina mbíonn sé de nós ag doine faisnéis a iarraidh, a léirmhíniú agus cuimhneamh uirthi ar shlí a thacaíonn leis na rudaí nó na teoiricí a gcreideann siad iontu cheana féin.

Is é an rud a tharlaíonn ná go roghnaíonn daoine fíricí a thacaíonn leis na tuairimí atá acu cheana féin, a léirmhíníonn imeachtaí ar bhealach a sheasann lena ndearcadh, agus a thugann cuimhní cinn a thagann lena réamhchlaonadh chun cuimhne.

Is é an rud a tharlaíonn ná go roghnaíonn daoine fíricí a thacaíonn leis na tuairimí atá acu cheana féin, a léirmhíníonn imeachtaí ar bhealach a sheasann lena ndearcadh, agus a thugann cuimhní cinn a thagann lena réamhchlaonadh chun cuimhne.

Is faisnéis dhochrach í an chluainfhaisnéis.

I bhfocail eile, is faisnéis atá fíor ach a tógadh as comhthéacs agus a úsáideadh le drochrún.

Sampla den chineál faisnéise sin is ea sonraí pearsanta a sceitear ar líne. Trí fhaisnéis den sórt sin a scaipeadh, déantar dochar d’úinéir na sonraí pearsanta.

Is éard is cosaint sonraí ann ná faisnéis phearsanta agus faisnéis íogair a chosaint.

Is é aidhm na cosanta sonraí ná a chinntiú nach féidir le daoine neamhúdaraithe rochtain a fháil ar shonraí, iad a mhodhnú nó a scriosadh. Áiríonn sé freisin comhlíonadh dlíthe agus rialachán a rialaíonn láimhseáil faisnéise pearsanta.

Áirítear le cosaint sonraí prótacail slándála amhail criptiú, rialuithe rochtana, agus cúltacaí rialta, a chur i gcrích.

Is éard is criptiú ann ná an próiseas ina n-aistrítear faisnéis inléite go teanga chriptithe.

I bhfocail eile, is féidir é a úsáid chun faisnéis, i bhfoirm théacs nó íomhánna, a thiontú go faisnéis nach bhfuil inléite ag daoine ón taobh amuigh. Is féidir le faighteoir na faisnéise an fhaisnéis nach féidir a léamh a thuiscint mar go bhfuil an eochair dhíchriptithe aige chun an fhaisnéis a dhéanamh sothuigthe.

Déanann criptiú an fhaisnéis do-léite fiú má tá rochtain ag duine ón gcoigríoch air. Is modh slándála é seo, mar shampla, nuair a thugann tú d’fhaisnéis phearsanta do sheirbhísí, nó nuair a stórálann seirbhísí do chuid faisnéise ina gcórais.

Is giollaí digiteacha iad cuntais bota.

Is cuntais uathoibrithe iad a leanann treoracha an úinéara. Mar shampla, is féidir iad a úsáid chun faisnéis mhíthreorach a scaipeadh, chun úsáideoirí eile a chur ar seachrán, nó chun trácht a thiomáint chuig láithreáin ghréasáin ionas nach mbeidh rochtain ag daoine eile air.

Tá go leor cineálacha cuntais bota ann. Is léir go bhfuil cuid acu falsa, agus tá an chuma ar chuntais eile gur fíorchuntais a bhaineann le daoine iad. Fágann sé sin gur deacair a dhéanamh amach uaireanta an bota é an cuntas ata romhat.

Leid chun cuntas bota a fheiceáil ná ábhar athráiteach, ráta fíor-ard gníomhaíochta, nó ainm úsáideora neamhghnách a chuardach.

Is cineál mí-ionramháil ar an daonlathas é cur isteach toghcháin.

Is iad toghcháin bunús an daonlathais, áit a gcinneann vótálaithe cé a dhéanfaidh ionadaíocht dóibh. Is é an aidhm atá le cur isteach ar thoghcháin tionchar a imirt ar roghanna na vótálaithe nó an próiseas toghcháin a shaobhadh.

I bhfocail eile, féachtar leis le tionchar a imirt ar thoradh toghcháin.

I measc na samplaí de chur isteach toghcháin tá scaipeadh faisnéise bréagaí nó míthreoraí, ionramháil pobalbhreitheanna, nó dícheadú vótálaithe.

Is cóip de do shonraí é cúltaca.

Ciallaíonn cúltaca a bheith agat na sonraí céanna a bheith agat i níos mó ná áit amháin. Mar shampla, b’fhéidir go mbeadh sonraí stóráilte agat ar do ríomhaire agus sa néal mar chúltaca.

Is bealach é cúltaca le bheith ullamh sa chás go gcailleann tú do shonraí bunaidh. Má dhéantar na sonraí bunaidh a chailleadh, a mhodhnú, a scriosadh, nó a ghoid, is féidir iad a chur ar ais ón gcúltaca.

I bhfocail eile, tá tacaíocht á ullmhú don nóiméad nuair nach mbeidh rochtain agat a thuilleadh ar do shonraí bunaidh.

Is é an digitiú an claochlú trína ndéantar rudaí go digiteach.

Ciallaíonn rudaí a dhéanamh go digiteach teicneolaíocht na faisnéise a chur i mbun gnímh.

Mar sin, is athrú domhanda é an digitiú mar a n-úsáidtear teicneolaíochtaí digiteacha anois chun tascanna traidisiúnta, laethúla a dhéanamh.

Mar shampla, d’fhéadfadh go gciallódh digitiú ríomhphoist a chur in ionad litreacha, oibriú go cianda, nó bogadh ó thráchtáil fhisiceach go tráchtáil ar líne.

Is éard atá i gceist le teicneolaíocht domhainbhrionnaithe intleacht shaorga a chur i bhfeidhm chun ábhar meán a fhéachann a bheith réalaíoch a tháirgeadh, agus é mar aidhm aige fíor-theagmhais a léiriú.

Go príomha, féachtar le físeáin, taifeadtaí fuaime, agus íomhánna góchumtha a ghiniúint leis.

Tá an cumas ag an gcur i gcéill seo daoine agus cásanna fíorúla agus ficseanúla araon a léiriú nó úsáidtear iad chun faisnéis bhréagach a scaipeadh, ag iarraidh cur ina luí ar an amharcóir muinín a bheith acu i rud nach bhfuil fíorasach.

Ní bhíonn sé éasca i gcónaí domhainbhrionnú a bhrath, ach teastaíonn iniúchadh ar neamhréireachtaí sa soilsiú, i scáthanna, i ngothaí gnúise nó san fhuaim. Is é an chosaint is fearr i gcoinne domhainbhrionnuithe dul i muinín faisnéise ó fhoinsí iontaofa agus bailíochtú a dhéanamh ar rud ar bith a gcuireann tú suim ann.

Is clár mailíseach é eochairlogálaí a thaifeadann d’eochairbhuillí.

Tá sé mar aidhm ag an gcineál seo clár faisnéis íogair a bhailiú faoin íospartach, amhail sonraí bainc nó pasfhocail.

I bhfocail eile, déanann an clár spiaireacht ar do ghníomhaíochtaí ar an ngléas agus cuireann sé an fhaisnéis a bhailíonn sé ar aghaidh chuig coirpeach.

Is nótaí greamaitheacha iad fianáin arna bhfágáil ag láithreáin ghréasáin.

Is éard is fianán ann píosa beag faisnéise a stórálann suíomh Gréasáin ar do bhrabhsálaí nuair a thugann tú cuairt air. I bhfocail eile, coimeádann an suíomh Gréasáin taifead ar a bhfuil déanta agat ar an suíomh san am atá caite.

Mar shampla, má tá tú sínithe isteach ar shuíomh Gréasáin, meabhróidh an fianán é sin agus ní bheidh ort síniú isteach arís an chéad uair eile a dtugann tú cuairt. Ar an mbealach seo, baineann fianáin an stró as d’eispéireas ar líne.

Mar sin féin, tá sé tábhachtach a thuiscint go mbailíonn fianáin do chuid faisnéise pearsanta agus go ndéanann siad d’iompraíocht ar an láithreán a rianú. Ar an ábhar sin, is smaoineamh maith é smaoineamh ar na fianáin a nglacann tú leo.

Is ón tslí a bhféachann coirpeach leis an íospartach a mhealladh isteach le baoití éagsúla a thagann an focal fioscaireacht.

Is féidir leis an bhaoite a bheith, mar shampla, i bhfoirm nasc mailíseach a bhfuil cuma fhíor air nó ina cheangaltán ríomhphoist.

Is é an aidhm cluain a chur ar an íospartach agus iad a mhealladh le faisnéis phearsanta thábhachtach a nochtadh, amhail pasfhocail, sonraí aitheantais, nó sonraí bainc – nó chun bogearraí mailíseacha a íoslódáil. Ligeann sé seo don choirpeach rochtain a fháil ar chuntais an íospartaigh agus rudaí mailíseacha a dhéanamh leo.

Is cineál innealtóireachta sóisialta é fioscaireacht.

Is éard is frámú ann ionramháil a dhéanamh ar an tslí a ndéantar rudaí a shainmhíniú agus a bhrath.

Is éard is brí le faisnéis a fhrámú faisnéis a chur i láthair ar shlí ar leith an tionchar a bhíonn ag an gcur i láthair sin ar bhraistintí agus cinntí daoine.

Bíonn éifeacht ag frámú de bhrí go ndéantar faisnéis a chuirtear i láthair ar shlite difriúla a léirmhíniú ar shlite difriúla: an bhfuil an ghloine leathlán nó leathfholamh?

Ach tuiscint a bheith agat ar fhrámú, is cabhair é chun faisnéis a mheas go criticiúil agus cinntí níos eolasaí a dhéanamh.

Ciallaíonn fíorú dhá chéim go ndéantar d’aitheantas a fhíorú ar dhá mhodh ar a laghad.

Is féidir leat d’aitheantas a fhíorú ar dtús le hainm úsáideora agus pasfhocal, ansin le modh eile cosúil le cód SMS nó méarlorg.

Úsáideann tú é seo cheana féin agus tú ag íoc le cárta bainc, mar shampla: bíonn cód PIN de dhíth ort sa bhreis ar an gcárta bainc fisiceach.

Déanann fíorú dhá chéime an saol níos deacra do choirpigh, mar go gcaithfidh siad dul thar an iliomad foirmeacha fíoraithe.

I ngoid aitheantais, déanann an coirpeach duine eile a phearsanú.

I bhfocail eile, insíonn an coirpeach bréag faoi cé hé féin, de ghnáth chun airgead a fháil nó chun coireanna níos mó a dhéanamh.

Déantar é seo trí úsáid a bhaint as faisnéis phearsanta an íospartaigh nó faisnéis aitheantais eile gan cead. D’fhéadfadh sé go bhfuair an coirpeach an fhaisnéis go díreach ón íospartach nó trí sceitheadh sonraí, mar shampla.

Méadaítear contúirt an ghoid aitheantais nuair a láimhseáiltear faisnéis phearsanta go míchúramach.

Is éard is haiceálaí ann duine a bhaineann leas as laigí sa domhan digiteach.

Samplaí de seo is ea fabhtanna bogearraí a aimsiú i gcóras, i ngléas nó i gclár.

Ní chiallaíonn an téarma haiceálaí duine mailíseach nó neamhurchóideach. Is téarma neodrach é. Braitheann sé ar cibé an bhfuil cead ag an haiceálaí an haiceáil a dhéanamh.

Cuardaíonn haiceálaithe dea-chroíocha (haiceálaithe hata bán) laigí i gcuideachtaí chun coirpigh a chosc ó leas a bhaint as na laigí seo. Ar an láimh eile, lorgaíonn haiceálaithe mailíseacha (haiceálaithe hata dubh) laigí ionas gur féidir leo iad a dhúshaothrú agus dochar a dhéanamh.

Ciallaíonn Idirlíon na Rudaí rudaí a nascadh leis an idirlíon.

I bhfocail eile, is é atá i gceist le hIdirlíon na Rudaí ná gléasanna mar chuisneoir, uaireadóir, teirmeastat nó carr a nascadh leis an idirlíon.

Is é an smaoineamh gur féidir le rudaí rudaí a dhéanamh go huathoibríoch, faisnéis a bhailiú agus é a roinnt leis an úinéir agus le gléasanna eile. Mar shampla, is féidir le cuisneoir a rá nuair a bhíonn sé as bainne, nó is féidir le carr teachtaireacht a sheoladh nuair a bhíonn bonn pollta aige.

Ciallaíonn innealtóireacht shóisialta go ndéantar tabhairt ar íospartach gníomhú ar bhealach atá fabhrach don choirpeach.

Sa chás seo, baineann an coirpeach leas as tréithe daonna, amhail fiosracht nó an fonn cuidiú le daoine eile.

Mar shampla, is féidir daoine a ionramháil i ríomhphost trí dhul i muinín na práinne, scéalta clúdaigh a úsáid, nó ligean orthu gur lucht tacaíochta TF iad atá ag iarraidh ort bogearraí a shuiteáil a chuirfidh ar a gcumas do ríomhaire a rialú.

I bhfocail eile, bíonn a fhios ag coirpigh conas daoine a ionramháil le go dallamullóg a chur orthu.

Is tagairt é intleacht shaorga d’fheidhmiú cliste ríomhaire.

Is é cumas ríomhairí scileanna a shamhlaítear de ghnáth le héirim an duine a úsáid. Áirítear ar na scileanna seo an cumas foghlama agus réasúnaíochta.

Tugtar faisnéis do mheaisín a bhfuil intleacht shaorga ann, nó faigheann sé faisnéis óna thimpeallacht, agus ansin próiseálann agus gníomhaíonn sé ar an bhfaisnéis sin. Sin an fáth a gcuireann intleacht shaorga ar chumas na gcóras tascanna a dhéanamh go huathrialaitheach, fadhbanna a réiteach agus monatóireacht a dhéanamh ar a dtimpeallacht.

Is féidir faisnéis shaorga a úsáid i rudaí mar bhotaí comhrá, brabhsálaithe, agus gluaisteáin uathrialaitheacha.

Is tranglam tráchta ar líonra é ionsaí diúltaithe seirbhíse.

Díreach mar a chuireann tranglam tráchta bac ar thrácht ar bhóithre, déanann coirpeach ionsaí ar bhealaí cumarsáide digiteacha le linn diúltú seirbhíse. Sa chás seo, déantar seirbhísí a mhoilliú nó a bhacadh go hiomlán, ionas nach féidir iad a úsáid ar an ngnáthshlí.

Amhail tranglam tráchta, ní dhéanann ionsaí diúltaithe seirbhíse damáiste buan – beidh an tseirbhís ar ais mar a bhí nuair a bheidh an tranglam tráchta glanta.

Is é lorg digiteach cuimhne an idirlín ort.

Is é an marc a fhágann tú ar an ngréasán gach uair a úsáideann tú é. Fágann gach cliceáil, teachtaireacht, grianghraf, postáil agus fiú ríomhphost lorg digiteach.

Cruthaíonn na rianta seo pictiúr digiteach díot, ag nochtadh rudaí mar do shainroghanna, do luachanna, agus do staid sa saol.

Is féidir an fhaisnéis seo a úsáid chun fógraí a chur in oiriúint duit, chun d’iompar agus do shainroghanna a thuar, agus i gcásanna áirithe, í a úsáid i do choinne. Sin é an fáth a bhfuil sé tábhachtach smaoineamh ar an gcineál marc is mian leat a fhágáil ar an ngréasán.

Féachann láithreán gréasáin falsa le haithris a dhéanamh ar fhíorláithreán géasáin.

Is é an smaoineamh go mbíonn an chuma chéanna ar láithreán falsa agus atá ar láithreán gréasáin bainc, nó siopa ar líne, nó rud éigin eile a bhfuil cur amach agat air.

De ghnáth deartar na láithreáin ghréasáin seo chun an fhaisnéis a chuireann tú isteach orthu a ghoid. D’fhéadfadh sonraí logála isteach nó sonraí bainc a bheith i gceist leis seo, mar shampla.

Is ionann líonra agus mórbhealach an idirlín.

Cruthaítear an mórbhealach seo nuair a bhíonn dhá ghléas nó níos mó ceangailte le chéile. Ceadaíonn líonra do ghléasanna cumarsáid a dhéanamh lena chéile.

Mar sin is bealach é líonra chun faisnéis a aistriú idir gléasanna. Taistealaíonn faisnéis thar líonra gan sreang nó trí cháblaí fisiceacha.

Is féidir le líonraí a bheith beag, cosúil le líonra baile nó oifige, nó mór, cosúil leis an idirlíon.

Is éard is meaisínfhoghlaim ann an tslí a bhfoghlaimíonn agus a bhforbraíonn ríomhaire.

Is réimse AI é an mheaisínfhoghlaim. Is modh é ina bhfoghlaimíonn ríomhairí conas rudaí a dhéanamh gan iad a ríomhchlárú go sonrach chun na rudaí sin a dhéanamh. Sa mheaisínfhoghlaim, foghlaimíonn ríomhaire conas tasc a dhéanamh trí úsáid a bhaint as sonraí a thugtar dó.

D’fhéadfadh pictiúir le cait agus gan cait a bheith sna sonraí foghlama, mar shampla. Téann an ríomhaire trí na mílte agus na mílte de na pictiúir seo agus foghlaimíonn sé conas gnéithe áirithe de na pictiúir a aithint ar saintréithe de chait iad.

Is éard is mífhaisnéis ann ná faisnéis a chruthaíonn nó a scaipeann daoine gan a fhios acu go bhfuil sé bréagach nó míthreorach.

In go leor cásanna, scaiptear faisnéis bhréagach ionas go gcuirfidh daoine ar aghaidh í agus gan a fhios acu go bhfuil sé bréagach. Nuair a tharlaíonn sé seo, is mó seans go gcreidfidh daoine eile go bhfuil an mífhaisnéis fíor.

Is féidir le duine ar bith mífhaisnéis a scaipeadh de thaisme mura dtugann siad aird ar chruinneas na faisnéise. Bealach amháin chun a chinntiú nach bhfuil tú ag scaipeadh mífhaisnéise ná faisnéis ó fhoinsí éagsúla nach dtagraíonn dá chéile a sheiceáil.

Tá nuacht falsa cosúil le mac tíre in éadaí caorach – is scéalta bréagacha iad cé go gcuirtear i gcéill gur fíor-nuacht iad.

Bíonn nuacht ceaptha go hiomlán nó go páirteach chun daoine a chur ar mhíthreo agus a mhealladh, ach cuirtear i láthair é amhail is gur nuacht iontaofa é.

Go minic, is é an cuspóir le nuacht bhréige a scaipeadh tuairimí an phobail a athrú agus smaointe agus gníomhartha daoine aonair a ionramháil. Chun dul i ngleic leis an bpasadóir seo, teastaíonn súil chriticiúil i mbarr a maitheasa, fíricí a sheiceáil go héifeachtach, agus an cumas foinsí iontaofa meán a aithint.

Mar gheall ar an dlús lenar féidir nuacht a scaipeadh sna meáin shóisialta, féadann nuacht bhréige síothlú isteach i bpobal ollmhór i bhfaiteadh na súl, agus an bonn a bhaint de mhuinín daoine in asraonta iontaofa nuachta.

Is éard is nuashonrú ann leagan feabhsaithe de tháirge mar bhogearraí, crua-earraí nó córas oibriúcháin.

Is minic a dhéantar nuashonruithe chun fadhbanna a réiteach, gnéithe nua a chur leis, nó chun slándáil na mbogearraí a fheabhsú.

Déantar nuashonruithe toisc nach mbíonn bogearraí foirfe riamh. Mar shampla, d’fhéadfadh fabhtanna bogearraí a bheith ann, nó d’fhéadfadh bagairtí a bheith ag teacht chun cinn ina bhféadfaí dúshaothrú a dhéanamh ar ghnéithe na mbogearraí.

Ciallaíonn sé seo gur fiú go mór nuashonruithe mar is minic a leigheasann siad lochtanna i mbogearraí ar féidir le coirpigh leas a bhaint astu.

Tá néal cosúil le seomra stórála digiteach.

Is seirbhís í a sholáthraíonn stóráil, bogearraí, agus seirbhísí eile a bhaineann le TF mar sheirbhís ar líne thar chian-nasc. Ciallaíonn sé seo, mar shampla, nach stóráiltear sonraí agus bogearraí go háitiúil ar do ghléas féin.

Ligeann an néal duit rochtain a fháil ar na seirbhísí a sholáthraíonn sé ó áit ar bith agus ó aon ghléas a bhfuil nasc líonra aige.

Go teicniúil, scata freastalaithe is ea an néal. Mar shampla, is féidir go mbeadh a néal féin ag cuideachta, nó is féidir go gcuireann sé an néal ar fáil don sheirbhís d’úsáideoirí eile.

Is méideanna móra casta sonraí atá deacair a phróiseáil atá i gceist le holltiomsú sonraí.

Bailítear olltiomsú sonraí ó fhoinsí éagsúla, lena n-áirítear an t-idirlíon, gléasanna cliste, agus tomhais eolaíocha. Mar shampla, is féidir le gníomhaíocht úsáideoirí ar na meáin shóisialta, iompar siopadóireachta custaiméirí i ríomhthráchtáil, nó tomhais eolaíocha a bheith i gceist in olltiomsú sonraí.

Bailítear, stóráiltear agus déantar anailís ar olltiomsú sonraí toisc gur féidir iad a úsáid chun treochtaí a thuar, cinnteoireacht a fheabhsú, agus gnó a fhorbairt.

Úsáidtear néalríomhaireacht chun olltiomsú sonraí a stóráil agus a phróiseáil.

Tagraíonn príobháideacht i gcibearshlándáil do chosaint faisnéise pearsanta ó rochtain, úsáid nó nochtadh neamhúdaraithe.

Baineann sé le príobháideacht daoine aonair a chosaint agus rialú a dhéanamh ar cé a bheidh i dteideal rochtain a fháll ar an bhfaisnéis sin.

Áirítear le bearta príobháideachais criptiú, rialuithe rochtana agus bealaí cumarsáide slána chun sáruithe sonraí agus faireachas neamhúdaraithe a chosc.

Sa ríomhaireacht chandamach, úsáideann ríomhaire dlíthe na fisice candamaí chun sonraí a phróiseáil.

Go traidisiúnta, próiseálann ríomhairí faisnéis ina giotáin. Is éard is giotán ann an fhoirm faisnéise is lú, agus is féidir dhá luach a bheith aige, 0 nó 1; beagán cosúil le lasc solais ar féidir é a chur air nó as.

Úsáideann ríomhaireacht chandamach giotáin chandamacha in ionad giotán. Is é an difríocht gur féidir luach 0,1 nó 0 agus 1 a bheith ag giotán chandamach ag an am céanna.

Ciallaíonn sé seo gur féidir leis an lasc solais a bheith ar siúl agus as ag an am céanna sa ríomhaireacht chandamach. Cumasaíonn sé seo cumhacht ríomhaireachta i bhfad níos mó mar is féidir leis an ríomhaire féidearthachtaí éagsúla a láimhseáil ag an am céanna.

Is éard atá i mbolgán faisnéise nó i scagbholgán radharc arna ghineadh ag algartam ar an ngréasán agus ar na meáin shóisialta.

Cruthaíonn algartaim radharc don uile dhuine ar na meáin shóisialta, seirbhísí ar líne agus innill chuardaigh, mar shampla. Bíonn an radharc seo bunaithe ar iompar ar líne.

Tairgtear níos mó ábhar dúinn bunaithe ar an ábhar a gcaitheann muid am air.

Tá an bolgán faisnéise deartha chun tú a choinneáil ar an tseirbhís chomh fada agus is féidir. Déanann seirbhísí airgead bunaithe ar an am a chaithimid orthu.

I sceamálacha scéal ghrá, tugann coirpigh ar a n-íospartaigh titim i ngrá leo.

Baineann an sceamáil scéal ghrá le teacht i dtír ar mhothúcháin an íospartaigh agus caidreamh samhailteach rómánsach a chothú leo.

De ghnáth is próiseas céim ar chéim é teicníc an ionsaithe: ar dtús téann an coirpeach i dteagmháil leis an íospartach, cothaíonn sé iontaoibh eatarthu, agus iarrann sé airgead ar deireadh.

Úsáideann an coirpeach scéalta bréagacha chun an t-íospartach a ionramháil agus chun leas a bhaint as an gcaidreamh eatarthu.

Tá seomra macalla cosúil le callaire a mhéadaíonn do thuairimí féin ar ais chugat.

I seomra macalla, tagann daoine atá ar aon intinn le chéile, rud a threisíonn an modh smaointeoireachta atá acu i bpáirt.

Is spás é ina ndéantar easaontas agus tuairimí codarsnachta a imeallú go minic. Mar sin fágtar tuairimí éagsúla as an áireamh sa seomra seo, ionas gur deacair teacht ar dhearcaí éagsúla agus ar smaointe nua.

Is féidir go neartófar do thuairimí féin as seo freisin, fiú má thagann siad salach ar fhaisnéis fhíorasach.

Is ionann sonraí pearsanta agus aon fhaisnéis a bhaineann le duine inaitheanta.

Cuimsíonn sé seo de ghnáth ainmneacha, seoltaí, uimhreacha gutháin, uimhreacha aitheantais, sonraí bithmhéadracha, agus aitheantóirí ar líne ar nós seoltaí IP. Is féidir faisnéis íogair faoi shaol príobháideach duine a áireamh i sonraí pearsanta freisin.

Tá sé ríthábhachtach príobháideacht agus slándáil sonraí pearsanta a chosaint chun cearta daoine aonair a chosaint agus chun dlíthe cosanta sonraí a chomhlíonadh.

Ciallaíonn spiaireacht ghliúcaíochta féachaint thar ghualainn duine chun faisnéis a bhailiú.

Tarlaíonn sé nuair a dhéanann duine iarracht do phasfhocail nó faisnéis íogair eile a fheiceáil ar scáileán gléis.

Is féidir le spiaireacht ghliúcaíochta tarlú i ngnáthcásanna laethúla – ag an obair, ar an traein, nó i gcaifé.

Is beag idir teoiric chomhcheilge agus seachmaill ilchasta agus teaghráin á dtarraingt taobh thiar de na radhairc.

Go bunúsach is toimhde nó léirmhíniú é trína ndearbhaítear gur torthaí iad imeachtaí nó cásanna ar ionramhálacha rúnda arna ndéanamh ag aonáin nó fórsaí ceilte.

Is minic gur amhras, diúltú d’insintí údarásacha, agus an tuairim láidir go bhfuil fíricí ríthábhachtacha á gceilt ar an bpobal d’aon ghnó is údar leis na teoiricí seo.

Ó bhéadán neamhdhíobhálach go smaointe a d’fhéadfadh a bheith díobhálach agus a d’fhéadfadh croitheadh maith a bhaint as an tsochaí nó as an bpolaitíocht, is féidir le teoiricí comhcheilge a bheith éagsúil ó thaobh tionchair agus dáiríreachta de.

Is é príomhsprioc bhrabhsálaí Tor do phríobháideachas ar líne a fheabhsú agus d’aitheantas a cheilt nuair a dhéanann tú scimeáil ar an ngréasán.

Déanann sé amhlaidh trí do thrácht ar líne a threorú go seiftiúil trí lúbra de fhreastalaithe domhanda agus sraitheanna criptithe a chur leis ag an am céanna. Bíonn sé níos dúshlánaí do lorg digiteach a rianú tar éis na sonraí a bheith preabtha ar fud na cruinne ar chosán atá scaipthe go forleathan.

Is nod é an t-ainm “Ródaire an Oinniúin” don chur chuige srathach ródaithe seo atá cosúil le sraitheanna oinniún a scamhadh siar.

Is clampróirí sa domhan digiteach iad troìll.

Is éard is troll ann ná duine a tharraingíonn trioblóid d’aon ghnó agus a leathnaíonn easaontas i bplé. Is minic a dhéanann siad é seo trí ábhar maslach nó conspóideach a phostáil, tráchtaí dímheasúla a dhéanamh, nó tús a chur le hargóintí.

Is minic a dhéanann siad iarracht é seo a dhéanamh i ngan fhios do dhaoine trína n-intinn a cheilt agus daoine a chur amú.

Is bealach gan sreang é Wi-Fi chun rochtain a fháil ar an Idirlíon.

Úsáideann Wi-Fi tonnta raidió chun faisnéis a aistriú gan sreang ó ghléasanna chuig agus ón Idirlíon.

I bhfocail eile, is teicneolaíocht é Wi-Fi a cheadaíonn faisnéis a tharchur gan cáblaí líonra.

Is feiniméan síceolaíoch é éifeacht na haithrise ina nglacann daoine iompraíocht, stíl nó dearcadh ar leith toisc go bhfuil daoine eile ag déanamh amhlaidh.

Tá an éifeacht seo á thiomáint ag an toimhde dá mhéad daoine a ghlacann treocht, is ea is bailí nó is inmhianaithe é.

Is féidir botaí a úsáid uaireanta chun freagairtí, tuairimí nó comhroinn ar phostálacha meán sóisialta a mhéadú. Cruthaíonn sé seo glacadh sóisialta maidir leis an teachtaireacht nó an tuairim. Ar an mbealach seo is féidir éifeacht na haithrise a úsáid chun iompar neamhréasúnach nó díobhálach a threisiú.